Biologija ćelije/Glava 1

Sredinom 17. veka, engleski naučnik Robert Huk je istraživao prirodu pomoću svetlosnog mikroskopa. Huk je posmatrao tanki isečak kore hrasta plutnjaka i video mnoštvo nanizanih "kutijica", koje čine koru poroznom, a koje su ga podsetile na manastirske kelije. Kada je Huk nastavio miskroskopska posmatranja delova drugih biljaka, uvideo je da su svi ti delovi izgrađeni nalik kori plutnjaka, od struktura koje će potom biti nazvane ćelijama.

Hukov crtež ćelija kore plutnjaka

Ćelija je osnovna jedinica građe i funkcije živih bića. U tom smislu, ćelija je najmanja samostalna organizovana jedinica koja je sposobna da vrši sve životne procese. Pojedini organizmi su izgrađeni od samo jedne ćelije (nazivamo ih jednoćelijskim organizmima), dok su drugi izgrađeni od mnogo ćelija (nazivamo ih višećelijskim organizmima). Hijerarhijska organizacija ćelija u tkiva i organe, kao i podela rada među ćelijama, karakteristična je za višećelijske organizme.

Sve ćelije nastaju od već postojećih ćelija procesom zvanim deoba ćelije. Tokom evolucije, ćelije su se modifikovale i danas postoji veliki spektar struktura unutar i na površini ćelije, na osnovu kojih je moguće ćelije klasifikovati u različite tipove. Osnovni tipovi ćelija su prokariotska i eukariotska ćelija. Sve ćelije poseduju ćelijsku membranu koja ih odvaja od spoljašnje sredine, a unutar koje se nalazi citoplazma. Unutrašnjost većine ćelija je kompartmentalizovana: postoje posebne strukture (jedro, organele) koje vrše specifične funkcije.

Veličina ćelije

Iako je opšte pravilo da su ćelije toliko male da se ne mogu posmatrati bez mikroskopa, postoje izuzeci koji su vidljivi i golim okom. Najsitnije ćelije poseduju bakterije nalik mikoplazmama (Mycoplasma), dok su među najvećima nervne ćelije u vratu žirafe. U tabeli 1.1. je dat pregled veličine pojedinih ćelija.

Veličina	Primer ćelije
150-250 nm	sitne bakterije poput Mycoplasma
2 µm	Escherichia coli
90 µm	sitne amebe
100 µm	prečnik jajne ćelije čoveka
do 160 µm	megakariocit čoveka
do 500 µm	ogromna bakterija Thiomargarita
do 800 µm	velike amebe
do 40 mm	prečnik ćelije ogromne amebe Gromia sphaerica
120 mm	prečnik jajeta noja
3 m	dužina nervne ćelije u vratu žirafe