Vikiškolarac:Evropa/Severna Makedonija

Severna Makedonija je država koja se nalazi u jugoistočnoj Evropi u središnjem delu Balkanskog poluostrva. Ima 2 miliona stanovnika. Graniči se sa Srbijom na severu , Grčkom na jugu, Bugarskom na istoku i sa Albanijom na zapadu. Glavni i najveći grad Severne Makedonije je Skoplje, nezavisnost države je proglašena 8. septembra 1991. godine . Država je službeno priznata 8. aprila 1993. godine. Valuta je Makedonski denar. Prvi predsednik Severne Makedonije (1945-1946) bio je Metodije Andov Čento,a sadašnji predsednik je Stevo Pendarovski koji je postao predsednik 2019. godine na izborima za predsednika.

Istorija

U starom veku najveći deo teritorije Severne Makedonije nalazio se u sastavu kraljevine Paonije. Antički Makedonci su bili stari balkanski narod, govorili su jedan veoma nepoznat jezik . Njihov prvi značajni vladar bio je Filip II Makedonski. Godine 336. p.n.e. Filip II Makedonski je pokorio gornju Makedoniju, južnu Paoniju i starogrčke polise.Njegov sin je priključio ostatak regiona svojoj državi i stigao je do severa na Dunavu ,zvao se Aleksandar Veliki. Njegova imperia je polazila od Dunava i Jonskog mora pa do Egipta i Indije.Umro je 323. godine p.n.e i tada se država raspala na tri dela zbog sukoba. Makedonijom je zavladala dinastija Antipatrida ali to nije dugo potrajalo.nastala su 3 Makeonska rata (215 p.n.e.-168 p.n.e.) , do rata je došlo zbog savezništva Makedonske države i Kartagine i zbog prodora rimske države. Filip V je okupirao jug Grčke ali se povukao jer su se grčki polisi i rimljan udružili, kada je vladao sin Filipa V rimljanini su ušli sa juga i pobedili su u bici kod Pidne.Posle toga Makedonska država je pala pod vlast Rimljana,a Persej V je postao rob u Rimu. Posle Rimskog carstva 395. godine Makedonija je postala deo Istočnog rimskog carstva.

U 6. veku Južni Sloveni su se naselili na teritoriju gde je danas Severna Makedonija ,bili su u savezu sa Avarima i Prabugarima. U vreme vladavine Konstansa II veliki broj severnomakedonskih Slovena bio je zarobljen i odveden u Malu Aziju. Deo Makedonije je 837. Postao deo Prvog bugarskog carstva, u 10. veku u Severnoj Makedoniji pojavilo se bogumilsko učenje i proširilo se po celoj Evropi. Krajem 13. Veka Severna Makedonija je postala deo srpske kraljevine . Skoplje je 1346. postalo prstonica Dušanovog carstva ,oblašću Makedonije upravljali su braća Vukašin i Uglješa Mrnjačević,koji su pokušali da zaustave Turke u Maričkoj bici 1371 ali su poraženi.

Za vreme Turske vladaine Skoplje i Bitolj su bili središta dva ejalata,Dolina Bardaraje posle pstala deo Severne Makedonije , bila je u sastavu Osmanskog carstva dok nije počeo prvi balkanski rat,posle kratkog vremena 1878. godine zauzeli su je Rusi tokom rusko-turskog rata (1877-1878) . Pre početka prvog balkanskog rata Srbija i Bugarska su se dogovorile da današnja teritorija Severne Makedonije dobije status autonomije,a ako to ne uspe da bude podeljena po liniji Kriva Palanka-Ohrid,Bugari nisu ispunili dogovor da o delovanju vojske na Makedoniju,nego su veći deo vojske usmerili u pravcu Istanbula. Bugarska je bil oštećena pri podeli Makedonije(Severne Makedonije , pa je započela drugi balkanski rat. Srbija, Grčka , Rumunija i Turska pobedile Bugarsku u tom ratu Vardarska Makedonija(Severna Makedonija) je postala deo Srbije(1913-1915) Egejska Makedonija je pripala Grčkoj; Pirinska Makedonija Bugarskoj. Posle Arapskog rata jugoslovenski oblast Makedonije su italijanska,maronetske,Velika Albanija i Kraljevina Bugarska podelli.Bugari su zauzeli veći istočni i središnji deo Vardarske Makedonije,posle rata. Vardarska Makedonija više nije bila deo Srbije , već se na tom prostoru formirala Narodna Republika makedonija. Međunarodno priznanje države usporila je Grčka zbog imena nove države i njenih simbola, Ujedinjene nacije su priznale 1993. Novu državu pod imenom Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija. Grčka je idalje bila nezadovoljna i 1994. godine je uvela blokadu, a blokada je ukinuta 1995. kada je Severna Makedonija promenila izgled svoje zastave. Spor je rešen kada je Makedonija promenila ime u Severna Makedonija.

Geografija

Severna Makedonija je država koja se nalazi na Balkanskom poluostrvu i ima površinu od 25.713km .Graniči se sa Srbijom na severu,na zapadu sa Albanijom, na jugu sa Grčkom i na istoku sa Bugarskom,okružuje je visoko-planinski pojas.u Severnoj Makedoniji je submediteranska klima .Odlikuju je suva i vruća leta,hladne i vlažne zime.imaju dobar kvalitet vode,plodno zemljište i veliki broj sunčanih dana.Najviša temperatura je bila 2007. Godine i iznosila je 45,7 stepeni celzijusa,a najniža je bila 1954. godine i iznosila je -39,5 stepeni celzijusa. Najvažnije reke su : Vardar, Treska ,Crna reka ,Pčinja , Bregalnica, Strumica i Crni Drm.Najznačajnija jezera su : Ohridsko, Prespansko i Dojransko. Nacionalni parkovi u Severnoj Makedoniji su: Mavrovo, Galičica, Pelister. U Severnoj Makedoniji postoji 3.700 biljnih vrsta, 350 vrsta mahovine i 42 vrsta paprati. Životinjski svet Severne Makedonie uključuje: jelene,vukove,medvede,lisice,veverice,divlje svinje i divokoze. Može se pronaći i ris na planinama u zapadnom delu zemlje.

Kultura

U gradu Ohridu postoji muzej na otvorenom i kulturna bašta koja je postojala i u praistoriji , u Ohridu je stvoren prvi sveslovenski univerzitet i njega je osnovao Sv. Kliment Ohridski i Sv. Naum Ohridski.Manastir Sv. Jovan Bigorski u Severnoj Makedoniji je jedan od najlepših manastira na Balkanu.Godine 1980. Ohrid i Ohridsko jezero su proglašeni za svetsku baštinu.Školstvo je dostupno svakome i deca polaze u školu sa 6 ili 7 godina.U Severnoj Makedoniji deluje 4 državna univerziteta i to su: Univerzitet u Skoplju, Univerzitet Goce Delčev u Štipu,Sv. Kliment Ohridski Bitolj i Državni univerzitet u Tetovu. Najveći i najstariji univerzitet Sv. Kiril i Metodije senalazi u Ohridu i osnovan je 1949.Poznati književnik u Severnoj Makedoniji bio je Kosta Kočo Racin. Severno Makedonska radio televizija osnovana je 1993. Od strane Sobranja Republike Severne Makedonije. Narodna igra folklor ili oro je najomiljeniji vid igre u Severnoj Makedoniji.Severno Makedonska kuhinja sastoji se od grčke,turske i bliskoistočne hrane,tradicionalna jela su: šopska salata, musaka,sarma,kori,selsko meso,kukurek,škembe čorba,…

Stanovništvo

Broj stanovnika Severne Makedonije je 2.083 miliona stanovnika po informaciji iz 2020. godine , ima 64,7% pravoslavaca i 33,3% muslimana.Službeni jezici su makedonski i albanski,u Skoplju živi oko 30% stanovnika države