Vikiškolarac:Evropa/Švedska

Švedska, zvanično Kraljevina Švedska, je nordijska država u severnoj Evropi. Graniči se sa Norveškom na zapadu i severu, sa Finskom na istoku, a povezana je sa Danskom na jugozapadu mostom-tunelom. Glavni i najveći grad je Stokholm. Švedska ima ukupno 10,4 miliona stanovnika, najveća je od nordijskih zemalja. Uprkos visokoj geografskoj širini, Švedska često ima topla kontinentalna leta, jer se nalazi između severnog Atlantika i Baltičkog mora.

Zastava

Istorija

Germanski narodi su naseljavali Švedsku od praistorije, u istoriji poznati kao Goti i Šveđani, čineći morske narode poznate kao Nordijci. Nezavisna švedska država nastala je početkom XII veka. Nakon što je crna smrt sredinom XIV veka ubila oko trećinu skandinavskog stanovništva, dominacija Hanze u severnoj Evropi je ugrozila Skandinaviju ekonomski i politički. To je dovelo do formiranja Skandinavske Kalmarske unije 1397. godine, koju je Švedska napustila 1523. Kada se Švedska uključila u Tridesetogodišnji rat na protestantskoj strani, počelo je širenje njenih teritorija i na kraju je formirano Švedsko carstvo koje je postalo jedna od velikih sila Evrope do ranog XVIII veka. Švedske teritorije izvan Skandinavskog poluostrva postepeno su izgubljene tokom XVIII i XIX veka, završavajući aneksijom današnje Finske od strane Rusije 1809. Poslednji rat u koji je Švedska bila direktno uključena bio je 1814. godine kada je Norveška vojno prinuđena na uniju, koja se mirno raspala 1905. Od tada je Švedska bila u miru, održavajući zvaničnu politiku neutralnosti u spoljnim poslovima. Švedska je 2014. proslavila 200 godina mira, oborivši čak i švajcarski rekord mira.

Lokacija Švedske

Geografija

Smeštena u severnoj Evropi, Švedska leži zapadno od Baltičkog mora i Botničkog zaliva, sa dugačkom obalom, i zauzima istočni deo Skandinavskog poluostrva. Na zapadu je skandinavski planinski lanac (Skanderna), lanac koji odvaja Švedsku od Norveške. Finska se nalazi na severoistoku. Pomorske granice ima sa Danskom, Nemačkom, Poljskom, Rusijom, Litvanijom, Letonijom i Estonijom, a sa Danskom je povezana i mostom u Eresundu. Njena granica sa Norveškom (dužine 1.619 km) je najduža neprekidna granica u Evropi. Švedska je 55. po veličini država na svetu, peta po veličini država u Evropi i najveća država u severnoj Evropi. Švedska ima 25 pokrajina zasnovanih na kulturi, geografiji i istoriji. Pokrajine su obično grupisane u tri velike dela, severni Norland, centralni Sveland i južni Getaland. Švedska takođe ima dosta dugih reka koje dreniraju jezera. Severna i Centralna Švedska imaju nekoliko širokih reka poznatih kao Alvar, koje obično protiču unutar skandinavskih planina. Najduža reka je Klaralven-Gota alv, koja izvire u Trøndelagu u centralnoj Norveškoj, teče 1.160 kilometara pre nego što uđe u more kod Geteborga. Većina Švedske ima umerenu klimu, uprkos njenoj severnoj geografskoj širini, sa uglavnom četiri različita godišnja doba i blagim temperaturama tokom cele godine. Zima je na krajnjem jugu obično slaba i manifestuje se samo kroz neke kraće periode sa snegom i temperaturama ispod nule, a tamo jesen može preći u proleće, bez izrazitog perioda zime. Severni delovi zemlje imaju subarktičku klimu, dok centralni delovi imaju vlažnu kontinentalnu klimu.

Stanovništvo

Ukupan broj stanovnika Švedske u oktobru 2020 je bio 10.377.781. Prosečna gustina naseljenosti je nešto preko 25 ljudi po km². 87% stanovništva živi u urbanim sredinama, koje pokrivaju 1,5% ukupne površine zemlje. Na jugu je znatno veća naseljenost nego na severu. Glavni grad Stokholm ima stanovništvo od oko 950.000 ljudi. Drugi i treći po veličini grad su Geteborg i Malme. Veliki Geteborg broji nešto više od milion stanovnika, a isto važi i za zapadni deo Skanije, duž Eresunda. Region Eresund, dansko-švedski prekogranični region oko Eresunda, čiji je Malme deo, ima 4 miliona stanovnika. Izvan većih gradova, oblasti sa značajno većom gustinom naseljenosti su: poljoprivredni deo Ostergotlanda, zapadna obala, oblast oko jezera Melaren i poljoprivredna oblast oko Upsale. Zvanični jezik Švedske je švedski, severnogermanski jezik, srodan i veoma sličan danskom i norveškom, ali se razlikuje po izgovoru i pravopisu. Norvežani imaju malo poteškoća da razumeju švedski, a Danci ga takođe mogu razumeti, sa nešto više poteškoća od Norvežana. Isto važi i za standardne govornike švedskog, kojima je daleko lakše da razumeju norveški nego danski. Pre XI veka, Šveđani su se pridržavali nordijskog paganizma, obožavajući bogove Asira, sa centrom u hramu u Upsali. Sa hristijanizacijom u XI veku, zakoni zemlje su se promenili, zabranjujući obožavanje drugih božanstava do kasnog XIX veka.

Znamenitosti

• Gotlands Raukar - Neobične stenske formacije koje se izdvajaju iz krečnjačke stene Gotlanda dugo su bile izvor mitova, istorijske radoznalosti i prirodnih lepota.
• Kebnekaise - Kebnekaise je najviša planina u Švedskoj i nalazi se na 2096m. Planina je deo skandinavskih planina i neobično je što ima dva vrha. Južni vrh je prekriven glečerom, koji se, nažalost, zbog globalnog zagrevanja topi, i smanjuje visinu. Kako se planina nalazi unutar polarnog kruga, najbolje vreme za posetu je april kada se sneg slegne i postane stabilan, što stvara odlične uslove za penjanje i skijanje.
• Palata Drotningholm - Palata Drotningholm je rezidencija švedske kraljevske porodice, koja je izgrađena na ostrvu po imenu Lovon. Nikodemus Tesin, stariji, dizajnirao je palatu po nalogu kraljice Hedvig Eleonore, a izgradnja je počela početkom 1600-ih.