Iran je planinska, sušna i etnički raznolika zemlja jugozapadne Azije. Zvaničan naziv ove države je Islamska Republika Iran. Glavni grad je Teheran, koji se nalazi u podnožju planine Elburz. Koreni ove zemlje, kao karakteristične kulture i društva, datiraju iz perioda od 550. godine pre nove ere. Od tog vremena, region u kome se nalazi današnji Iran, postaje poznat kao Persija. Danas je Iran jedina šiitska država na svetu, što je postala nakon revolucije iz 1979. godine, kojom je Šah Reza Pahlavi svrgnut sa vlasti i kada su na vlast došli islamski teokrati (sveštena lica).
Istorija
urediKao što je navedeno, istoriju Irana (Persije) možemo posmatrati od 550. godine pre nove ere. Kir Veliki došao je na vlast 559. godine p.n.e., nakon smrti svog oca. Odmah je krenuo u ujedinjavanje persijskih plemena i uspostavio jaku i jedinstvenu državu. Nakon toga je krenuo u osvajačke pohode, a glavni cilj mu je bio osvajanje Vavilona. Godine 539. p.n.e. uspeo je da osvoji Vavilon (grad), ali je time zagospodario i celim Vavilonskim kraljevstvom, koje se protezalo do granica Egipta. Nakon njegove smrti vlast je preuzeo njegov sin Kambiz II, koji je preuzeo pohod da Egipat i uspeo da dođe do granica današnje Libije. Nakon njega na presto je došao možda i najveći persijski kralj, Darije I, koji je vladao od 522-486 godine p.n.e. Za vreme njegove vladavine persijsko kraljevstvo je doživelo najveći procvat i protezalo se od reke Ind na istoku do Libije na zapadu. Međutim, pokušaj da se osvoji Grčka i Sparta završio se neuspehom jer su Persijanci doživeli poraz na maratonskom polju u Grčkoj. Nakon smrti Darija I zavladao je period mira i blagostanja koje je trajalo sve dok Makedonci, sa Aleksandrom Velikim nisu napali Persiju. Glavni grad Persepolis je pao u Grčke ruke 330. godine p.n.e. i taj događaj se može smatrati padom drevne Persije. Nakon ovog događaja, Persijom su vladale mnoge dinastije, uspostavljene od vojskovođa Aleksandra Velikog, zemlja je podeljena, a deo zemlje je zauzela nova sila na svetskoj pozornici, Rimska republika (kasnije Rimsko carstvo). Početkom sedmog veka raste moć arapskih plemena, ujedinjenih pod novom religijom – Islamom, koju je uspostavio prorok Muhamed, što će za Persiju označiti novo doba. Veoma brzo nakon početka ekspanzije islama, persijska i iranska plemena su jedno po jedno potpadale pod vlast arapskih plemena. Ovim osvajanjima se polako uvlačila u iranske narode i nova religija, da bi polovinom osmog veka, prilikom Abu Muslimove revolucije došlo do potpunog prelaska na Islam, ali u velikoj meri je došlo i do asimilacije Arapa i Iranaca. Nakon pet vekova došlo je do nove opasnosti po Iran, ovoga puta sa severa od moćnog mongolskog carstva pod Džingis kanom. Tokom 1220. i 1221. godine svi veći gradovi su osvojeni od strane Mongola pri čemu su se desili strahoviti pokolji stanovništva. Praktično je pobijena kompletna populacija tih gradova. Nakon mongolskih osvajanja opet je dugi niz godina Iran bio podeljen na više malih državica pod vlašću lokalnih vođa. U periodu kada su evropske države vršile ekspanziju i kolonizaciju velikog dela sveta, Iran je potpao pod uticaj Rusije i Velike Britanije, da bi porazom Rusije u Prvom svetskom ratu pao pod kontrolu samo Velike Britanije. 1979. godine je izvršena islamska revolucija i od tada je Iran, iako ima oblike parlamentarne demokratije (na izborima se bira predsednik i poslanici), praktično pod vlašću islamskih sveštenika.
Geografija
urediIran, sa površinom od 1.648.195 km2, zauzima 18. mesto u svetu po veličini teritorije. Ukupan broj stanovnika je oko 85 miliona. Glavni grad je Teheran sa približno 8 miliona stanovnika. Iran se na severu graniči sa Azerbejdžanom, Jermenijom, Turkmenistanom i Kaspijskim morem, na istoku sa Pakistanom i Avganistanom, na jugu sa Persijskim i Omanskim zalivom i na zapadu sa Turskom i Irakom. Kao što je rečeno, Iran je uglavnom planinska zemlja sa puno visoravni. Najviši vrh Irana je planina Damavand sa visinom od 5.671 metar. Najveće reke u zemlji su Karun (920 km), Sefid rud (795 km) i Karhe (755 km). U istočnom delu Irana nalaze i dve slane pustinje Dašt-e Kavir i Dašt-e Lut sa ukupnom površinom od 1.287 km2.
Stanovništvo
Iran je etnički raznoliko društvo, a među etnički odnosi su uglavnom prijateljski. Preovlađujuću etničku grupu u zemlji čine izvorni govornici persijskog jezika – Persijanci, ali su i oni mešovitog porekla. Zemlja ima važne turske i arapske elemente, Kurde, Beluče, Bahtjarije, Lure i druge manjine kao što su Jermeni, Asirci i Jevreji. Najveća turska grupa su Azerbejdžanci koji naseljavaju pogranične provincije na severozapadu Irana. Dve druge turske grupe su Kashka i Turkmeni na severoistoku zemlje. Zvanični jezik u Iranu je Farsi (perskijski). Govore se još kurdski, jermenski i razni oblici turskog jezika.
Znamenitosti
urediPersepolis, glavni grad drevnog persijskog kraljevstva. Proglašen svetskom baštinom UNESCA; Miror Shrine, mauzolej, glavno svetilište u gradu Širaz; Imam džamija u Isfahanu, sa visinom kupole od 52 metra; Hajou most u Isfahanu, kroz koji prolazi čuveni put svile.
